Castalie à Delphes : dévoilement d'un site et prolongements

Η Κασταλία στους Δελφούς. Αποκάλυψη ενός χώρου και προεκτάσεις αυτού

Castalia at Delphi : unveiling of a site and anthropological developments

• Auteur / Autrice : Marguerite Champeaux-Rousselot
• Direction : François de Polignac
• Type : Thèse de doctorat
• Discipline(s) : Histoire des religions et anthropologie religieuse
• Date : Soutenance en 2013
• Etablissement(s) : Paris, EPHE
• Jury : Président / Présidente : Denis Rousset

Mots clés

Mots clés contrôlés

Delphes (ville ancienne) -- Fontaine Castalie

Mots clés libres

Castalie

Delphes

Histoire

Religion

Anthropologie

Archéologie

Géomorphologie

Mythes

Hydraulique

Omphalos

Architecture

Résumé

Le site de Castalie à Delphes est associé à une fontaine mais n’a pas fait l’objet d’une étude complète et reste assez mal connu. La thèse « Castalie à Delphes. Dévoilement d’un site et prolongements » en explore les différents aspects. Le premier chapitre explique le substrat régional géologique et hydrologique. Le second reconstitue les eaux et dessine, à partir des traces archéologiques inexploitées ou inédites, les deux fontaines et leurs doubles systèmes hydrauliques, permettant alternativement de puiser l’eau aux bouches ou de se baigner. Le troisième chapitre se fonde dans les témoignages (écrits, dessins, photos, depuis 1676) pour s’assurer du cadre antique. On découvre alors que Grecs et Latins, traduits plus précisément, décrivent le site et son vécu : au fil des métaphores, mythes, événements, aménagements et autres artefacts, Castalie se révèle avoir eu une place fluctuante et discutée près du temple d’Apollon, entre attirance et répulsion, et avoir souffert de la Castalie d’Antioche. Consacré à deux représentations mentales, le cinquième chapitre montre combien un lieu, même exigu, peut avoir d’influence dans la culture d’un peuple : l’omphalos n’existerait probablement pas à Delphes sans la gorge de Castalie, et quant aux eaux, cette étude de cas incite à en (re)considérer certains aspects d’un œil moins romain et moins romantique, plus « grec » peut-être. Une iconographie argumentative, antique et moderne, des inédits, des plans et des cartes complètent ce panorama spatio-temporel interdisciplinaire, une manière d’analyser des textes et des objets dont on n’avait pas, faute de connaître le lieu, exploité toutes les possibilités archéologiques.

Ο χώρος της Κασταλίας στους Δελφούς είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με την κρήνη αλλά δεν αποτέλεσε ποτέ αντικείμενο ολοκληρωμένης μελέτης και παραμένει σχετικώς άγνωστος. Η διδακτορική διατριβή «Η Κασταλία στους Δελφούς. Αποκάλυψη ενός χώρου και προεκτάσεις αυτού. » εξερευνά αυτές τις πτυχές. Το πρώτο κεφάλαιο εξηγεί το γεωλογικό και υδρολογικό υπόβαθρο της περιοχής, το δεύτερο αναπαράγει τα υδάτινα συστήματα και επανασχεδιάζει, μέσω ανεκμετάλλευτων και αδημοσίευτων αρχαιολογικών στοιχείων, τις δύο πηγές καθώς και τα διπλής φύσεως υδραυλικά τους συστήματα, τα οποία επέτρεπαν την εναλλαγή της χρήσης του χώρου μεταξύ κρήνης και λουτρού. Το τρίτο κεφάλαιο βασίζεται σε μαρτυρίες (κείμενα, σχέδια, φωτογραφίες, από το 1676) για να διασφαλίσει το πλαίσιο της αρχαιολογίας. Ανακαλύπτουμε λοιπόν ότι Έλληνες και Λατίνοι, μετεφρασμένοι με μεγαλύτερη ακρίβεια, περιγράφουν τον χώρο και τα βιώματα του : μέσω μεταφορών, μύθων, γεγονότων, αναδιαμορφώσεων και άλλων αρχαίων αντικειμένων, η Κασταλία αποκαλύπτεται πως κατείχε μία θέση ξεχωριστή, ευμετάβλητη και πολυσυζητημένη δίπλα στον ναό του Απόλλωνα, έντονα εναλλασσόμενη μεταξύ έλξης και απώθησης, και πως είχε υποφέρει από την Κασταλία της Αντιοχείας. Αφιερωμένο σε δύο συμβολικές αναπαραστάσεις, το πέμπτο κεφάλαιο καταδεικνύει το πως ένας τόπος, ακόμη και πολύ περιορισμένης εκτάσεως, μπορεί να ασκήσει σημαντική επιρροή στον πολιτισμό ενός λαού : ο ομφαλός κατά πάσα πιθανότητα δεν θα υπήρχε στους Δελφούς χωρίς το φαράγγι της Κασταλίας, και όσον αφορά τα νερά, αυτή η μελέτη μας παροτρύνει να (επανά)θεωρήσουμε ορισμένες πτυχές τους με ένα βλέμμα λιγότερο ρωμαϊκό και λιγότερο ρομαντικό, ίσως πιο «ελληνικό». Μία επιχειρηματoλογούσα εικονογραφία, αρχαία και σύγχρονη, κείμενα αδημοσίευτα, σχέδια και χάρτες, συμπληρώνουν αυτό το χωροχρονικό διεπιστημονικό πανόραμα ένας τρόπος ανάλυσης των κειμένων και των αντικειμένων που, ελλείψει καλύτερης κατανόησης του χώρου, δεν είχαμε εκμεταλλευθεί πλήρως όλες του τις αρχαιολογικές δυνατότητες.

The site of Castalia at Delphi is associated with a fountain, but was never the object of a complete study and therefore remains relatively unknown. The PhD Thesis : “Castalia at Delphi. Unveiling of a site and anthropological developments” explores its different aspects. The first chapter explains the regional geological and hydrological substratum; the second one reconstructs the water systems and redraws, from yet unused or unpublished archaeological traces, the two fountains and their twofold hydraulic systems, which enabled the fountains to alternate between water supply and bath mode. The third chapter is based on various testimonies (writings, drawings, photos, since 1676) in order to ensure the antique aspect of the thesis. We discover that both Greeks and Latins, more accurately translated, describe the site and its previous life : through metaphors, myths, events, facilities and artifacts, Castalia is revealed to have had a fluctuating position, very much discussed, near the temple of Apollo, between attraction and repulsion, and having suffered a lot by the Antiochian Castalia. Devoted to two mental representations, the fifth chapter shows how a single place, even if confined, can greatly influence the culture of an entire population : the omphalos would have probably not existed at Delphi without the canyon of Castalia, and as far as the waters are concerned, this case study prompts us to (re)consider certain aspects with a less roman and less romantic eye, probably a more “greek” one. An argumentative iconography, both ancient and modern, unpublished material, plans and maps, all the aforementioned complete this interdisciplinary, spatio-temporal panorama; a way of analysing texts and objects that, due to insufficient knowledge of the site, we had not made use of it to its full archaeological potential.